Henderik Hermen Wesselink

 Henderik Hermen Wesselink, schoolmeester te Hellendoorn

Foto boven: De kerk met toren van Hellendoorn. De foto is gemaakt in 1905.

De oorsprong van Hellendoorn

Al voor de jaartelling zijn er mensen die op de woeste gronden van de huidige gemeente Hellendoorn hun heil hebben gezocht. Grafheuvels uit die tijd wijzen daarop. Sindsdien is er veel veranderd. In 1275 is er een schriftelijke melding van de naam Hellender. En door de eeuwen heen is het gebied rondom Hellendoorn altijd één geheel geweest. Het Kerspel Hellendoorn omvat in die tijd de marken Hellendoorn (het kerkdorp), Noetsele, Hulsen en Overwater, Haarle, Dammarke (het huidige Elen, Rhaan, Egede en Marle) en Daarle. Tot en met 1954 lopen de gemeentegrenzen parallel aan die van het oude kerspel. Pas in 1955 zijn die grenzen uitgebreid rond de Boomcateweg met onder andere het huidige industrieterrein Groot Lochter. Van de oude tijden is nog maar weinig overgebleven. Oude havezathen en kastelen zoals Schuilenburg, De Dam en De Eversberg zijn alleen nog aan de fundamenten te herkennen. Slechts De Oale Griezen, de dorpskerk van Hellendoorn, heeft de eeuwen overleefd. Al rond 900 moet er een schuurkerk hebben gestaan. De huidige kerk dateert uit 1150 (het Romaanse middendeel en de toren) en de 15e eeuw (de gotische aanbouw). Rond deze markante kerk staan ook nog enkele voorbeelden van oude boerderijen, herkenbaar aan de uilegaten in het dak. Museumboerderij Erve Hofman is zo'n karakteristieke Saksische boerderij. Maar ook in de omliggende buurtschappen zijn nog fraaie exemplaren te vinden.

Over de persoon Henderik Hermen Wesselink
Henderik Wesselink wordt rond 1630 geboren als zoon van Jan (Johan) Wesselink en Woltertje Martens. Zijn vader is kwartiermeester on Willem Ripperda geweest en zal tussen 1629 en 1634 gestorven zijn. We weten niet al te veel van Henderik als schoolmeester, maar in het Koster- en Schoolwezenboek van Hellendoorn wordt wel het een en ander over hem verteld en dan vooral over het punt van zijn opvolging als schoolmeester. Ik heb daarbij de oorspronkelijke tekst zoveel mogelijk intact gelaten. In de eerste plaats komt daarmee het gevoel voor die periode rond 1713 goed tot zijn recht en bovendien is deze "verouderde taal" goed te lezen en te begrijpen. Henderik is dus schoolmeester geweest in Hellendoorn en heeft dat waarschijnlijk vrij lang volgehouden. Hij is maar liefst ongeveer 87 jaar oud geworden en dat is opmerkelijk voor die tijd. Zijn vrouw Derrickjen Zeijgers, die omstreeks 1695 komt te overlijden, baart hem 8 kinderen, Wolter, Janna, Henderick, Hermtjen, Everwijn, Seijger, Geesken en Anna Catharina. Van Geesken weten we dat ze ongeveer 33 jaar oud is geworden, Wolter is ongeveer 51 jaar geworden, Henderick 48 jaar en Anna Catharina ongeveer 62 jaar. Zijn zoon Henderick trouwt met Anna van Vught en is waarschijnlijk eerst timmerman geweest in Amsterdam, maar kiest later mogelijk toch voor het schoolmeesterschap als we hem terugzien als schoolmeester in .... Hellendoorn.

Afb. boven: De Schoolmeester door Jan Steen. De schoolmeester of onderwijzer heeft vroeger samen met de ouders de belangrijke taak om de jeugd voor te bereiden op deelname aan de maatschappij. In de steden heeft men vaak een Latijnse school, maar in de dorpen beperkt men zich gewoonlijk tot onderwijs in taal en rekenkunde, eventueel aangevuld met biologie, natuurkunde, aardrijkskunde en geschiedenis. Vóór de Franse tijd zien we vaak dat de koster tevens schoolmeester is. Gemeentearchieven zijn een belangrijke bron voor genealogen als het gaat om onderwijs. Vaak vindt men er oude akten van benoeming en ontslag. Dit artikel is daarvan een voorbeeld.

Wesselink en het Markenboek

Volgens het Markenboek van Hellendoorn treffen wij in het jaar 1669 Hermen Wesselink als schoolmeester aan. Daar is sprake van "t geene hij uyt de gemeente heeft tot dato deeses voor sijn verdiende salaris gevalideert". Verder weten wij niets van hem te vermelden, dan dat hij vermoedelijk de stamvader is geweest van het schoolmeestersgeslacht Wesselink, dat zich in Hellendoorn tot circa 1850 zal handhaven. In 1713 komt er een groot geschil "tusschen Predicant en overige opsienders der armen" en schoolmeester Hendrik Wesselink over het schoolgeld te betalen voor arme kinderen met verwijzing naar art. 29-31 van het Provinciaal Schoolreglement in Overijsel. De meester heeft zich gewend tot de Gedeputeerden van Ridderschap en Steden. Deze hebben het rekest in handen gesteld "van den predikant", die antwoord geeft met een bericht voorgedragen over dit verschil bij de "Deputati classis" ter gelegenheid van de Kerkvisitatie in Juli 1713. De Heer Wesselink heeft een rekening ingediend van hem toekomend schoolgeld voor arme kinderen over de jaren 1698 tot 1704. Het is zijn eigen broer Wolter Wesselink, schout (en mogelijk landbouwer) te Hellendoorn die de, vorderingen accordeert. Hendrik Wesselink is op 23 mei 1717 overleden. Er is een vacature; volgens besluit van 28 Sept. 1717 door H. Collatoren genomen, blijft de plaats onbezet op verzoek van Coster WeImer Bartholt van Corbach, om zich "ondertusschen voor de Schooldienst te bekwamen". Hij wordt aangesteld en op 26 jan. 1722, gezien zijn "tamelijke bequaamheden nevens desselfs zedig gedrag, van dit expres beding van zich verder meer en meer te oefenen (.....) willen wij expres bij desen behouden onse vrijheid om meergenoemden Coster te ontslaan ende een anderen schoolmeester aanstellen, sullende zijn tractement beginnen te loopen van Martini 1721." De aanstellingsbrief is geteekend door de H. H. van Schuilenberg van Rhaan en van den Dam.

Aldus is door het overlijden van wijlen de gewesen schoolmeester Hendrik Wesselink op 23 mei 1717 de schoolmeestersplaats te Hellendoorn vacant geworden, "ende deselve-schooldienst volgens voorgaande resolutie der Heeren Collatoren van den 28 Sept. 1717 voor eenige tijd is onbegeven gebleven, op instantelik versoek van de Coster Weimer Bartholt van Corbach, om sig ondertusschen tot desen school-dienst te qualiflceeren soa is 't dat wij ondergess Collatoren verstaan hebbende de tamelikke bequaamheden van genoemde Coster Welmet Bartelt van Corbach, nevens desselvs zeedig gedrag, goedt gevonden hebben, denselven bij deesen mede tot ordinaris Schoolmeester aan te stellen, om alle deelen van den schooldienst voortaan waar te nemen na inhout van des lands schoolordre. Met dit expres beding, van sig verder meer en meer te oeffenen: en ingevaUevoornde Coster Welmer Bartelt van Corbach sig tegen dese of andre polneten van sijn schuldige pligt sig mogte koomen schuldig te maken, willen wij expres bij desen behouden onse vrijheidt, om meergenoemden Coster wederom te mogen ontslaan, ende een anderen schoolmeester aanstellen. Sullende voor desen schooldienste sijn traerement beginnen te loopen van Martini 1721. In Waarheids oirconde is dese bij ons ondergeschreven eigenhandig onderteekent: Binnen Hellendoorn den 26 Jan. 1722 Amalia Gravin Douarière van Rechteren; Goswin (....) ick Baron van Coeverden Grosz Rhede und Rhane J. Westenberg riamens De Hoogwelgeb. vrou Douairière; van Wassenaer toe den Dam."

"Also WeImer Bertelt van Corbagh verscheiden jaaren het Coster Ampt van Hellendoorn heeft waargenomen als ook den schooldienst nae het overlijden van wijlen Henderik Wesselink luyt daarvan de Acte 26 janner 1722 en nu door ouderdom en swakheid al Eenige tijdt genootsaakt is geweest de Hulpe van sijn soon Harmen Derk van Corbagh te qebruiken in beijde voors. Ampten, sa is het dat wij Collatoeren op versoek van voors Coster en schoolmeester Wehner Bertelt van Corbagh Ende versekert sijnde van de goede bequaemheden en leven desselfs soon voorneemt, goet gevonden hebben. Denselfen Harmen Derk van, Corbach bij sijnen vader te adjungeren om het Coster Ampt en schooldienst waar te nemen ten meesten nutte van de gemeinte en na 's lands school ordere en met een stiqtelijk leven te vercieren. Belovende mits desen dat meergemelte Harmen Derk van Corbagh bij versterff van sijn vader den selven in het CosterAmpt schooldienst sal succederen op de daeghen des goqsdienst in de Kerck voor te lesen en te singen. Op 't openen en sluyten te passen. De Kerk beesem schoon te houden en van sprinragh te suiveren sao hoogh als met de spinnejaeger komen kan. Sig eerbiedigh omtrent de Heeren Collatoren en den, Predikant te gedraeghen en in alles vat d' Kerckendienst betreft gehoorsameri. De schaale soowel des somers als des winters neerstig waernemen, en sig van pachten tappen etc. onthouden en daer voor genieten alle de voordeelen sa van outs tot de beijde voors. Ampten hebben gehaart mede met Expres beding dat als dan gelijk sijn vader nu nog is verpliqt sal sijn bij onse Kercken Rek de sleutel' aan ons te offeieren om in Cas van onverhoopte wandevair off guaat gedragh door ons Collatoren de Facto van sijn dienst afgeset te worden en met een ander sijn plaets te vervullen. Dit alles onder nader revocatie.

• Hellendoorn den 4 Meert 1742. A C. J. Graeff van Rechteren. Almelo, als mombaer van de kinderen van Coevorden tot Rhaen; J. A. Graeff van Rechteren Tot Rechteren; A. Br. van Heiden toe den Dam.

Nog is goedgevonden dat den Custos de kerke niet sal openen voor eenige lijken. eerder als het geld daar toe gesteld in handen van den Heere kerkmeister zij voldaan alsmede dat hij het geld op de stoelen gezet sal hebben intevorderen, ende terstond aen den Heeren kerkmeester behandiqen waar voor hij sal genieten agt penningen van jeder stoel.

• Hellendoorn 4 Maart 1742, A.l. J. Graeff van Rechteren Almelo als Mombaer van de kinderen van Coeverden tot Rhaen, A.Br. van Heiden' toe den Dam, J. A. Graeff van Rechteren tot Rechteren".